روش تشخیص اسم فاعل و مفعول در عربی

اهداف درس:

 آشنایی با اسم فاعل و نحوۀ ساخت آن

 آشنایی با اسم مفعول و نحوۀ ساخت آن

اسم فاعل چیست و چگونه ساخته می شود ؟

اسم فاعل یکی از اسم های مشتق است که اگر از صیغۀ ثلاثی مجرد ساخته شود بر وزن « فاعل »

مانند : حَفِظَ .... حافظ

چنان چه از فعل های ثلاثی مزید ساخته شود، باید به چند نکته توجه کرد:

1. از فعل مضارع ساخته شود.

2. به جای حرف مضارع، میم مضموم می آید.

3. حرف ما قبل آخر آن مکسور می شود.

مانند : یُؤمِنُ ... مُؤمن

نکته: برای ساخت اسم فاعل از صیغه های ثلاثی مزید تمامی حروف صیغه باقی می ماند و تنها مراحل مذکور باید طی شود مانند :

یستخدم ... مُستَخدِم / یُعَلِّمُ ... مُعَلِّم

یُسلم ... مُسلِم / ینتظِرُ ... مُنتَظِر

چنان چه اسم فاعل « ال » داشت، اگر:

 معنا ی لازم داشت ... فقط فاعل می گیرد: علیٌّ قائِمٌ ابوه ... « ابو » فاعل « قائم » است.

 معنا ی متعدی داشت ... علاوه بر فاعل مفعول نیز می گیرد: أنا شاکرٌ همّتَکَ : « ﻫﻣﺔ » مفعول « شاکر » است.
تمرین:

اسم فاعل را در آیات و احادیث زیر ببینید :

القرآن الکریم : فَا عبدِ اللهَ مُخلِصاً له الدّینَ ( سورۀ زمر / 2 )

القرآن الکریم : لا مُبَدِّلَ لکلماته و هو السّمیعُ العلیمُ ( سورۀ انعام / 115 )

الإمام علی ( ع ) : أنا کابُّ الدنیا لِوَجهها و قادِرُ ها بِقَدَرِ ها ورادُّ ها علی عَقَبِها ( غرر الحکم / ص 280 )

و اما اسم مفعول:

اسم مفعول نیز یکی از اسم های مشتق است که اگر از صیغۀ مجرد ساخته شود بر وزن « مفعول »

مانند : کَتَبَ ... مکتوب و چنان چه از فعل های ثلاثی مزید ساخته شود همان مراحل اسم فاعل را طی می کند با این تفاوت که حرف ما قبل آخر به جای آن که مکسور شود ، مفتوح می شود مانند : یُکَرِّمُ ... مُکَرَّم

نکته : بعضی از کلمات با آن که معنای « اسم مفعول » دارند امّا بر وزن اسم مفعول ساخته نمی شوند و با این حال آن ها را اسم مفعول محسوب می کنیم مانند : « جریح » به معنای « مجروح و زخمی شده ».

---

ارائه شده توسط : حسین ایزدی

در وب سایت : پرشین جم