تحقیق درباره ظروف قدیمی

قدح کشک سابی:

این ظرف سفالی در قدیم یکی از وسایلی بود که جهیزیه عروس خانمها را تشکیل می داد. داخل این ظرف قدری «زِبر» است و دلیل آن اینست که زمانی که کشک خشک شده را با آب، به آن می مالیدند کم کم در آب حل شده و بصورت کشک مایع در می آمد و برای استفاده در آش و کشک بادمجان و.... آماده می شد.

ابعاد این ظرف:

ارتفاع: حدود 15 سانتیمتر

قطر دهانه: حدود 30 سانتیمتر


*********************************

دیزی سنگی:

استفاده ازاین ظرف با اندکی تفاوت، شبیه استفاده ازقابلمه های امروزی است. جنس این ظرف از سنگ است. دسته ای از جنس سیم فلزی دارد. روش استفاده از آن به اینگونه بوده است که ابتدا ملزومات آبگوشت (به قول ما بیدگلی ها: گوشت لوبیا) را درون آن می ریختند و سپس روی «سه پایه» قرار می دادند تا به جوش بیاید. پس از اندکی که جوشید، توسطّ دسته ای که به آن وصل است آن را از روی سه پایه برداشته و داخل تنوری قرار می دادند که مملو از زغال آتشین بود. آبگوشت پس از چند ساعت با حرارت ملایم تنور به ثمر می نشست و آماده خوردن بود. البته چون خانه های قدیم بصورت «همسایه داری» اداره می شد، بنابراین در داخل یک تنور فقط یک دیزی سنگی نمی گذاشتند بلکه گاهی اوقات بیش از 10 دیزی سنگی در داخل تنور می گذاشتند .با توجه به اینکه شکل تمام این دیزی ها یکسان بود، جالب است که هر کس دیزی خود را می شناخت و تا زمان شام و بسیاری اوقات، صبحانه، معمولاًهر کس که به دیزی خود سر می زد به بقیه هم نگاهی می انداخت تا مطمئن شود که آب آن تمام نشده باشد.

ابعاد این ظرف:

ارتفاع: حدود 15 سانتیمتر

قطر دهانه: حدود 10 سانتیمتر

*****************************

بُرمه سنگی:

موارد استفاده از این ظرف شبیه دیزی سنگی است با این تفاوت که فقط در تنور قرار نمی دادند. نوع «میراثی» آن معروف بوده است و مصارف درمانی داشته است(برمه ی میراثی به برمه ای اطلاق می شد که اصطلاحاً متعلق به چند نسل مختلف بوده است). معمولاً اگر کسی «بناگوشه» می کرد(به قول امروزی ها «اوریون»)، دست می کشیدند به زیراین ظرف که دوده ای شده بود و مقداری از این دوده را به صورت بیمار می کشیدند و بیماریش بر طرف می شد.

ابعا این ظرف:

ارتفاع:15 سانتیمتر

قطر دهانه: 20 سانتیمتر



******************************

سه پایه:

وقتی می خواستند ظروفی مانند برمه و دیزی سنگی وکتری و.... را روی اجاق قرار دهند از «سه پایه» استفاده می کردند. شکل بسیار ساده و وزن اندک آن باعث می شد تا به راحتی از مکانی به مکان دیگر جابجا کنند. جنس این وسیلۀ ساده از فلز می باشد.

ابعاد این وسیله:

ارتفاع: حدود 13 سانتیمتر

****************************

کوزه- سبو:

معروف ترین ظرف سفالی است که در قدیم استفاده می شده است و هم اکنون نیز در بسیاری از مکانها و منازل استفاده از آن ادامه دارد. مهمترین عاملی که باعث می شود کوزه، آب را خنک نگه دارد نشت آب از آن است که در اصطلاح به آن«آب پس دادن» می گویند.نوع سبوی آن قدری بزرگتر بوده و گنجایش آب بیشتری داشته است. برای اینکه آب پس داده شده از کوزه زمین را خیس نکند ظرف دیگری در زیر آن قرار می دادن که به آن«دقرّه» یا «کونه» می گفتند که شرح آن در پی این مطالب خواهد آمد.

ابعاد این ظرف:

ارتفاع: حدود 50 سانتیمتر


*******************************

چراغ فشنگی:

وسیله ای از جنس فلزّبرنج و معمولاً ساخت کشورهایی مانند روسیه و سوئد بوده است. این وسیله توسط بخار نفت کار می کرده است.طرز کار آن به اینصورت است که ابتدا نفت را داخل مخزن چراغ ریخته و با تلمبه ای که در کنار مخزن تعبیه شده است اندکی تلمبه می زنند تا بخار نفت با فشار،آمادۀ خروج از مخزن شود. در بالای چراغ و در زیر چنبرۀ آن لوله های مارپیچ مانندی از مخزن خارج شده و تا زیر چنبره ادامه پیدا کرده اند. در قسمتی از این لوله ها یک سوراخ ریز و در اطراف آن لبه ای مانند یک سینی قرار دارد که این قسمت برای جمع شدن نفت است. وقتی گاز نفت با فشار از مخزن خارج می شود از این سوراخ ریز به سمت بیرون ریخته و باعث میشود سینی اطراف آن آغشته به نفت شود. با یک کبریت، این نفت را روشن می کردند تا لوله های مارپیچی گرم شوند. بعد از اینکه لوله ها گرم شدند گاز نفت با فشار بیشتری خارج شده و صدای «فش فش» مانندی بوجود می آید که حکایت از آماده شدن چراغ برای پخت و پز است. از این وسیله برای پختن غذا و یا سوزاندن موی کله و پاچه استفاده می شده است.

ابعاد این وسیله:

ار تفاع: حدود 20 سانتیمتر

*********************************

بسّو:

این وسیله، سفالی بوده و دارای لعاب می باشد.معمولاً از این ظرف برای درست کردن ماست و یا نگهداری شیر و ماست و پنیر و در برخی موارد برای نگهداری روغن،شیره و.... استفاده می شده است. این وسیله در ابعاد و اندازه های گوناگون ساخته می شده است و بسته به نوع استفاده خریداری می شده است.

انواع بسّو:

بیست و پنجی: کوچکترین نوع بسّو است که بیشتر به عنوان «پیمانه» یا «کیله» استفاده می شده است.

ارتفاع آن حدود15 سانتیمترو قطر دهانه آن حدود 7 سانتیمتر است.



پنجاهی: این نوع بسّو، تقریباً دو برابر بسّوی «بیست و پنجی» است و اغلب برای درست کردن ماست مورد استفاده داشته است. ارتفاع آن حدود20 سانتیمتر و قطر دهانه آن حدود 8 سانتیمتر بوده است. در برخی موارد دسته نیز برای آن تعبیه می شده است.


صد درمی: از این بسّو برای درست کردن ماست استفاده می شده است. ماست درون آن بسیار خوشمزه بوده و ماندگاری زیادتری نسبت به ماستهایی که هم اکنون در ظروف پلاستیکی عرضه می شوند داشته است.

ارتفاع این ظرف حدود 30 سانتیمتر و قطر دهانۀ آن حدود 10 سانتیمتر می باشد.



مرتبونی: نوع دیگری از بسّو که اغلب برای نگهداری شیره و روغن و ارده استفاده می شده است.

ارتفاع این ظرف حدود 30 سانتیمتر و قطر دهانه آن حدود 10 سانتیمتر می باشد.


******************************

دیزی گلینه:

این ظرف برخلاف بقیۀ ظروف از گل نپخته درست می شود. یعنی نمی توان آنرا مانند دیزی سنگی یا برمه روی شعلۀ مستقیم اجاق قرارداد زیرا در اینصورت ظرف می شکند. بلکه طرز استفاده از آن به گونه ای دیگر است:

ابتدا ملزومات آبگوشت یا آش یا.... را در درون این ظرف ریخته و آنرا در بین آتش تنوری که از پختن نان فارغ شده است قرار می دادند. حرارت ملایم آتش تنور باعث می شود که مواد داخل دیزی به آرامی شروع به پختن کنند و همین ارام پختن است که باعث می شود ظرف، نشکند. پس از چند ساعت غذا آماده است.

ابعاد این ظرف:

ارتفاع: حدود 35 سانتیمتر

قطر دهانه: حدود 15 سانتیمتر.

*********************************

خُمره یا خُمبه:

وسیله ای شبیه بسّو البته با اندکی تفاوت در شکل ظاهری و نوع کاربری. از خُمره که اندازه های مختلفی دارد برای تهیۀ سرکه استفاده می شده است.مثلاً برای تهیۀ سرکۀ انگور ابتدا انگورها راشسته و سپس داخل خُمره می ریختند. مقداری آب هم به آن اضافه می کردند و سپس درب خُمره را با یک پارچه نخی،محکم می بستند. پس از چند هفته، بر اثر تخمیرانگور، سرکه مورد نظر بدست می آمد.

انواع خُمره:

انواع مختلف خُمره را با توجه به اندازه آن و تعداد «دسته»هایشان می شناختند. مانند: «کوچیک سه دسته» یا «متوسط چهار دسته» و یا ....

ابعاد این ظرف: کوچیک 5 دسته

ارتفاع:حدود40 سانتیمتر

قطر دهانه:حدود 13 سانتیمتر


**************************************

پاتنی:

یک سینی چوبی است که برای پهن کردن خمیر جهت تهیه نان خانگی مورد استفاده قرار می گرفت.

این پاتنی که در اختیار بنده است افزون بر 150 سال قدمت دارد.

ابعاد این وسیله:

قطر: حدود 60 سانتیمتر

**************************

سماور زغالی:

سماوری که معمولا از جنس آلیاژهای برنج و اغلب ساخت کشور روسیه است. در اندازه ها و اشکال مختلف ساخته می شده است. ولی دو نوع «ساده» و«خمره ای» آن معروف ترند. ابتدا با آتش گردان مقداری زغال را افروخته ساخته و سپس در درون محفظۀ آتش دان سماور می ریختند و تعدادی زغال غیر افروخته و گاهاً چوب خشک داخل همین محفظه می ریختند. بعد دودکش مخصوصی را که شبیه لوله های بخاری امروزی است روی سماور قرار می دادند. این دودکش باعث می شد که آب داخل سماور در کمتر از 15 دقیقه بجوش بیاید. بعد از جوش آمدن آب، دودکش را برداشته و چنبرۀ سماور را به جای آن قرار می دادند و قوری را که محتوی چای خشک وآب جوش بود روی آن قرار می دادند تا چای داخل آن دَم بکشد. مطمئناً طعم این چای با طعم تمام چای هایی که به شیوه های سریع امروزی تهیه می شود تفاوت از زمین تا آسمان است.

ابعاد این ظرف:

ارتفاع: حدود 50 سانتیمتر

*****************************

دقرّه یا نم کُنه:

ظرفی سفالی شبیه یک کاسه، ولی با کاربردی متفاوت. از این وسیله معمولاً برای «نم کردن» تنباکو استفاده می شده است و به این خاطر به آن «نم کُنه» می گفتند. در اغلب اوقات نیز پایۀ کوزه را داخل آن قرار می دادند تا آبی که از کوزه نشت می یابد به داخل این ظرف بریزد و زمین را خیس نکند. این ظرف نیز اندازه های متفاوتی دارد و لی ابعادشان خیلی با هم تفاوت ندارد.

ابعاد این ظرف:

نوع 1: ارتفاع:حدود 6 سانتیمتر و قطر دهانه: حدود 20 سانتیمتر

نوع 2: ارتفاع:حدود8 سانتیمتر و قطر دهانه: حدود 20 سانتیمتر

*******************************

کاسه:

فکر می کنم این ظرف نیازی به توضیح زیاد ندارد چرا که هم اکنون نیز در بسیاری از منازل به تازگی استفاده از آن متداول شده است. اغلب خوردن «آب دوغ خیار» در داخل این کاسه ها لطافت خاصی به انسان می دهد.

در اینجا به اندازۀ سه مدل کاسه اشاره می شود:

کاسۀ گل آبی:

قطر دهانه حدود 11 سانتیمتر و ارتفاع: حدود 10 سانتیمتر.



کاسه سبز کوچک:

قطر دهانه: حدود 16 سانتیمتر و ارتفاع: حدود 8 سانتیمتر



کاسه سبز بزرگ:

قطر دهانه: حدود 23 سانتیمتر و ارتفاع: حدود 10 سانتیمتر

**************************

گلاب پاش:

جنس این گلاب پاش از آلیاژهای فلز برنج بوده و با شیوه ای متفاوت تر از گلاب پاشهای امروزی عمل می کرده است.

ابعاد این وسیله:

ارتفاع: حدود 15 سانتیمتر

چرا در قدیم غذاها از ظرف های سفالی استفاده می شد؟

ظرف های سفالی همیشه یکی از بهترین فایده هایی برای خوردن غذا یا وعده غذایی است در ادامه با چرا در قدیم غذاها از ظرف های سفالی استفاده می شد؟ سایت تالاب را دنبال کنید.

ظروف سفالی در قدیم برای غذا خوردن استفاده های بسیاری داشته اند. اکنون تحقیقات نشان می دهد که غذا خوردن در این ظروف فوایدی نیز دارد. ظروف سفالی علاوه بر زیبایی برای سلامت هم مفید است.به نقل از روزنامه خراسان، به گفته برخی از کارشناسان بهتر است استفاده از ظروف پلاستیکی و فلزی را کاهش دهید و به استفاده از ظروف سفالی روی بیاورید.

اما این ظروفی که از گل و خاک درست می‌شود، چه خاصیتی دارد؟

* در ظروف فلزی مانند آلومینیم، نیکل و کروم، احتمال نشت فلز به مواد غذایی وجود دارد؛ درحالی‌ که این خطر در ظروف گلی وجود ندارد. همچنین، پخت‌وپز در سفال باعث حفظ بسیاری از مواد مغذی خوراکی ها می شود.

* مصرف آب نگهداری شده در ظرف یا بطری پلاستیکی به دلیل وجود مواد شیمیایی مانند BPA برای بدن مضر است. درحالی‌که ظروف سفالی این مشکل را ایجاد نمی‌کند. از طرفی، آبی که در ظروف سفالی نگهداری می‌شود، دارای طعم طبیعی است.

* نتایج برخی از مطالعات نشان می دهد که آب ذخیره‌شده در ظروف پلاستیکی باعث کاهش سطح هورمون تستوسترون در بدن می‌شود، درحالی‌که آب نگهداری شده در ظروف سفالی به حفظ هورمون تستوسترون کمک می کند و درنتیجه باعث بهبود روند سوخت‌وساز بدن می‌شود.

* سفال قلیایی است و سطح pH آب را حفظ می‌کند.

درواقع، وقتی غذاهای اسیدی در ظروف سفالی پخته می‌شود، طبیعت قلیایی ظروف سفالی کمی طبیعت اسیدی را خنثی می‌کند. به‌این‌ترتیب، باعث حفظ سلامت بدن و دستگاه گوارش می‌شود.

* ظرف سفالی طبیعی و غیر سمی است و بخار را در خود نگه می دارد. همچنین مواد مغذی محلول در آب را نیز در خود حفظ می کند. ظرف سفالی گرما را در خود حفظ می‌کند و سازگار با محیط‌ زیست است.

---

ارائه شده توسط : حسین ایزدی

در وب سایت : پرشین جم